Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza, Jan Matejko

Zygmunt III Waza – król Polski i wielki książę litewski 

w latach 1587 – 1632

Ojcem szwedzkiego królewicza był Jan III Waza, król Szwecji. Matką natomiast Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta Starego. W wyniku wojny domowej Jana osadzono w więzieniu w zamku Gripsholm. Katarzynie zaproponowano opuszczenie męża i powrót do Polski albo pobyt w szwedzkich dobrach. Wtedy podobno spojrzała na swój pierścień, na którym miała wyryty napis „Których Bóg połączył, niechaj człowiek nie rozdziela” i postanowiła zostać przy mężu. Więzieni byli cztery lata. Tam przyszedł na świat Zygmunt. W końcu od władzy odsunięto poprzedniego władcę (który swoją drogą był chory umysłowo – mowa o Eryku XIV) i na króla powołano Jana. Matka Zygmunta dbała o wychowanie syna. To ona zaszczepiła mu głęboką miłość do katolicyzmu, co nie podobało się jego ojcu, więc młody królewicz musiał uczestniczyć w nabożeństwach protestanckich.

Tymczasem po śmierci Stefana Batorego w Polsce panował chaos. Wśród wielu kandydatów na tron był również Zygmunt Waza. Silnie popierała go Anna Jagiellonka, która była siostrą jego matki. Po pokonaniu wielu przeszkód w 1587 roku Zygmunt został władcą Rzeczypospolitej. Jednak kilka dni później zwolennicy Maksymiliana Habsburga (który także był kandydatem na tron), okrzyknęli królem właśnie jego.  Z tego powodu wybuchła wojna, która zakończyła się sukcesem Zygmunta Wazy.

W czasie negocjacji pomiędzy stroną szwedzką a polską postanowiono, że oba kraje połączy unia personalna, która będzie trwała do śmierci Zygmunta. Po jego śmierci władzę w Polsce miał objąć jego młodszy syn, a w Szwecji – starszy.

Relacje króla z polską szlachtą od początku nie układały się najlepiej. Zygmuntowi zależało na zbliżeniu się do Habsburgów, ponieważ jego ojciec domagał się powrotu syna do Szwecji. Dlatego król szukał kogoś, komu mógłby oddać koronę. Takiego kandydata widział właśnie w arcyksięciu Erneście Habsburgu. Jednak kiedy informacja wypłynęła, zmuszono króla, aby złożył przysięgę, że nigdy nie odda korony innemu władcy. Ale kontakty z Habsburgami król dalej zgłębiał. Zawarł dwa małżeństwa i obie kobiety były księżniczkami z rodu Habsburgów. To sprawiło, że szlachta w 1606 roku zbuntowała się i doprowadziła do rokoszu na którego czele stanął Mikołaj Zebrzydowski (dlatego bunt nazywa się rokoszem Zebrzydowskiego).  Rokosz zakończył się w 1607 roku rozbiciem oddziałów buntowników. Jednak dwa lata później i tak uchwalono amnestię dla uczestników rokoszu.

Po śmierci Jana III, Zygmunt III został także królem Szwecji. Niestety w Szwecji powstała silna opozycja przeciwko Zygmuntowi. Doszło do tego, że w 1604 roku zdetronizowano go, a koronowano Karola IX Sudermańskiego.

Zygmunt z rodzicami na zamku Gripsholm, Józef Simmler

W 1600 roku Zygmunt III Waza wcielił do Rzeczypospolitej Estonię, co stało się przyczyną wojny polsko – szwedzkiej, trwającej z przerwami aż do 1660 roku. Podczas tej wojny miała miejsce m.in. bitwa pod Kircholmem (1605), gdzie Karol Chodkiewicz pokonał wojska Karola IX.
Gdy w 1598 roku w Rosji wygasła dynastia Rurykowiczów, rozpoczął się tam długi okres bezkrólewia i walk wewnętrznych. W 1605 roku wreszcie na tronie carskim zasiadł przyjazny wobec Polski władca, Dymitr I. Jednak już rok później jego miejsce zajął Wasyl Szujski, który zawarł sojusz ze Szwecją, co Polska potraktowała jako wypowiedzenie wojny. Dlatego w 1610 roku król wysłał wojska na Smoleńsk. Po drodze doszło do kolejnej ważnej bitwy, która miała miejsce pod Kłuszynem. Wojsko hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozbiły oddziały rosyjskie. Następnie doszło do obalenia cara i zaproponowano tron synowi Zygmunta Wazy – Władysławowi. Niestety król nie chciał się zgodzić na stawiane warunki – królewicz miał przejść na prawosławie. W efekcie doszło do antypolskiego powstania, oddziały polskie zostały oblężone na Kremlu  i w 1612 roku skapitulowały. Nieco później próbowano jeszcze osadzić na tronie carskim Władysława, ale było już za późno. Rosjanie na tronie posadzili Michała Romanowa, który rozpoczął dynastię Romanowów.

Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie

15 listopada 1620 roku doszło do zamachu na króla.  Sprawcą był szlachcic Michał Piekarski. Zamachowiec jedynie zranił króla. Jeden z włoskich śpiewaków, widząc zamach zaczął krzyczeć po włosku „Traditore! Traditore!”, co znaczy „zdrajca”, ale ludzie nie znając tego języka zrozumieli, że Tatarzy zbliżają się do miasta i o mało co nie wybuchał panika.

Za czasów rządów Zygmunta III Wazy przeniesiono także stolicę z Krakowa do Warszawy. Miasto stało się centrum życia politycznego i administracyjnego. Korzystny był też dla króla fakt, że miał bliżej do Szwecji. Warto jednak wspomnieć, że kolumna Zygmunta III Wazy nie była postawiona przez niego, lecz przez jego syna, Władysława IV Wazę, który chciał uczcić pamięć ojca i wzmocnić dynastię Wazów.  Jest to obecnie najstarszy świecki pomnik w Polsce.

Król zmarł 30 kwietnia 1632 roku w wyniku udaru mózgu. Wcześniej załamał się śmiercią żony Konstancji, która zmarła 10 lipca 1631 roku.

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby