Stefan Batory

Stefan Batory, Jan Matejko

Stefan Batory – król Polski i wielki książę litewski 

w latach 1576 – 1586

Ród Batory dzierżył silną władzę w Siedmiogrodzie, jednej z trzech części na jakie podzielono Węgry. Ojciec Stefana Batorego był wojewodą siedmiogrodzkim. Stefan został starannie wykształcony, przebywał na dworze u Habsburgów oraz we Włoszech, gdzie studiował w Padwie. Po powrocie na Węgry prowadził aktywne życie polityczne. Był związany z Janem Zapolyą i jego żoną Izabelą Jagiellonką. Wspierał ich w walce o tron węgierski.  Gdy w 1571 roku tron Węgier został pusty stał się jednym z kandydatów na władcę. Został nim 25 maja tego samego roku. Jego rządy opierały się na uspokojeniu sytuacji wewnętrznej kraju. Mimo wielu trudności (także ze strony Habsburgów), udało mu się zbudować silną władzę i poprawić bezpieczeństwo oraz administrację kraju.

W tym czasie w Polsce, po ucieczce króla Henryka Walezego w 1574 roku, trwało bezkrólewie. Powołano więc sejm elekcyjny. Jednym z kandydatów na nowego króla był właśnie Stefan Batory, a jego największym przeciwnikiem był cesarz Maksymilian II Habsburg, którego nawet obwołano królem Polski i wielkim księciem Litwy, ponieważ jego zwolennicy zorganizowali własna elekcję. Wobec tego buntu, reszta szlachty doszła do porozumienia i wybrała na króla Stefana Batorego, który od razu zaakceptował wszystkie wymagania i niezwłocznie udał się do Polski, podczas gdy cesarz najpierw udał się na sejm Rzeszy do Ratzybonyi niechętnie patrzył na zobowiązania wobec szlachty.  Niedługo później Maksymilian II zmarł a jego następca nie był zainteresowany sprawami polskimi, więc udało się uniknąć wojny z Habsburgami.

Koronacja Stefana Batorego odbyła się 1 maja 1576 roku na Wawelu.  Na żonę wyznaczono mu Annę Jagiellonkę, która była ostatnią przedstawicielką rodu Jagiellonów w Polsce. Małżeństwo nie było zbyt udane. Królowa miał już 53 lata (Stefan był 10 lat młodszy), nikt wcześniej nie zapewnił jej dobrego zamążpójścia, ale nie dlatego, że była brzydka jak powszechnie się uważa. Razem spędzali tylko kilka dni w roku, a samotna królowa wolała się zająć administracją swych dóbr na Mazowszu oraz działalnością fundacyjną. Anna Jagiellonka zmarła dopiero w 1596 roku, 10 lat po swoim mężu.

Stefan Batory i Anna Jagiellonka, Jan Matejko.

Szybko okazało się, że Stefan Batory nie jest kolejnym królem, który będzie szedł szlachcie na rękę. Po raz pierwszy do poważnego konfliktu doszło podczas sejmu w Toruniu, gdzie król żądał pozwolenia szlachty na wprowadzenie nowych podatków potrzebnych na wojnę z Gdańskiem, który nie chciał uznać władzy Batorego. Kiedy szlachta postanowiła się postawić, król wypowiedział słynne słowa – „Jestem królem waszym, nie wymyślonym ani malowanym”. Potrafił świetnie się rozprawić ze swoimi przeciwnikami. Mało kto umiał mu się skutecznie sprzeciwić. Przeprowadził wiele ważnych reform takich jak reforma sądownictwa czy wojska. Batory otworzył również w 1579 roku Akademię w Wilnie.

Świetnie też sobie poradził z agresją Rosji, kiedy Iwan IV zaatakował Inflanty. Król postanowił je odbić, ale też i uderzyć na ziemie moskiewskie.  Kampania była przeprowadzona tak świetnie, że w 1581 roku w Jamie Zapolskim zawarto rozejm na podstawie którego Polska odzyskała Inflanty, a Litwa ziemię płocką.

Stefan Batory zmarł w 1586 roku, prawdopodobnie na mocznicę.

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby