Zygmunt II August

Zygmunt II August, Jan Matejko

Zygmunt II August – król Polski w latach 1548 – 1572

„Pan był mądry, rozsądny i wielkim dary od Boga obdarzony. (…) Był to pan trzeźwy, cichy, była w nim ludzkość wielka; wymowy był takiej, że trudna kto miał z nim w polszczyźnie zrównać; do tego języków kilka umiał, i tak nimi mówił, żeby każdy rzekł, iż się w nich urodził. „ 

Zygmunt Stary miał sześcioro dzieci, ale tylko jednego syna. Był nim właśnie Zygmunt August. Jako dziecko dużo przebywał z matką i damami dworu, co z biegiem lat coraz bardziej mu przeszkadzało. Dobre wykształcenie spowodowało, że królewicz bardzo interesował się nauką. Niestety młodego Zygmunta nie przygotowywano do roli wojownika. 

Z racji, że Zygmunt August był jedynym synem pary królewskiej, starali się oni o jak najszybsze uznanie go przez szlachtę za następcę tronu. Dlatego jeszcze za życia Zygmunta Starego, w 1529 roku, wybrano Zygmunta Augusta na króla. Była to tak zwana elekcja vivente rege. Miał on wtedy zaledwie 10 lat. W wieku 23 lat wyjechał na Litwę i w ten sposób uwolnił się wreszcie od ciążącej opieki rodziców. Władzę w państwie uzyskał po śmierci ojca w 1548 roku. 

Jednym z jego największych osiągnięć było doprowadzenie do unii realnej między Litwą a Koroną w 1569 roku i powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (tzw. unia lubelska). Odtąd obowiązywał wspólny wybór króla i wspólne sejmy, a także wspólna moneta, ale bita osobno w każdym z państw.  Litwa zachowała za to odrębny system prawa sądowego i odrębne przywileje. W tym samym roku, kilka miesięcy wcześniej, doprowadził również do unii Korony i Prus Królewskich. 

Unia lubelska, Jan Matejko

Czas rządów Zygmunta Augusta przypadł na wzmożoną aktywność ruchu reformacyjnego. Król był tolerancyjnym władcą, ale nie chciał dopuścić do wojny domowej na tle religijnym. Z tego powodu próbował wprowadzić w życie rozmaite reformy kościelne. Proponował papieżowi m.in. wprowadzenie w Polsce języka narodowego w liturgii, zezwolenie na przyjmowanie eucharystii pod dwiema postaciami oraz zezwolenie na małżeństwa księży. Papież, jak łatwo się domyślić, nie zgodził się na żaden z postulatów. 

Jedynym większym konfliktem militarnym za czasów Zygmunta Augusta, w którym brała udział Polska, była wojna o Inflanty z Moskwą, w wyniku której doszło do ich podziału. Polska zatrzymała część Inflant z Rygą i Parnawą.

Jeśli chodzi o życie miłosne Zygmunta Augusta uchodzi ono za dosyć kontrowersyjne. Jego pierwszą żoną została w 1543 roku Elżbieta, córka Ferdynanda Habsburga. Niestety małżeństwo nie było udane, ponieważ okazało się, że Elżbieta jest chora na epilepsję, co budziło wstręt u Zygmunta Augusta. Z tego powodu trzy miesiące po ślubie, wyjechał on na Litwę i poznał tam Barbarę Radziwiłłównę w której zakochał się po uszy. Po śmierci jego żony w 1545 roku uparł się, że poślubi Barbarę, pomimo sprzeciwów rodziny i szlachty. Stało się tak w 1547 roku. Okoliczności ślubu nie są znane, ale według legendy król został zmuszony do ożenku przez braci Barbary, gdy został przyłapany z nią w jej komnacie. Pomimo ostrych sprzeciwów, Zygmunt August doprowadził w 1550 roku do koronacji jego żony. Niestety Barbara zmarła już w 1551 roku z powodu złego stanu zdrowia. Przypuszcza się, że mogła chorować na jakąś chorobę weneryczną albo zakażenie lub raka narządów rodnych. Warto wspomnieć, że historia Barbary i Zygmunta stała się inspiracją do nakręcenia w 1936 roku filmu pt. „Barbara Radziwiłłówna”, który był pierwszym wielkim, polskim, filmowym romansem historycznym. Niestety scenariusz filmu różni się znacznie od realnych zdarzeń. 
Po śmierci Barbary król został zmuszony do ślubu w celach politycznych. Wybór padł na Katarzynę z Habsburgów. Również to małżeństwo nie było zbyt udane. Małżonkowie różnili się charakterem. W dodatku przepaść pomiędzy nimi pogłębiła utrata dziecka. Podejrzewano też, że Katarzyna również choruje na epilepsję (była ona siostrą pierwszej żony króla). W 1566 Katarzyna wyjechała z Krakowa na rozkaz męża i zmarła w 1572 roku. W wyniku tylu porażek małżeńskich król nie doczekał się syna. Zygmunt August zmarł 7 lipca 1572 roku. 

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby