Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza, Jan Matejko

Zygmunt III Waza – król Polski i wielki książę litewski 

w latach 1587 – 1632

Ojcem szwedzkiego królewicza był Jan III Waza, król Szwecji. Matką natomiast Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta Starego. W wyniku wojny domowej Jana osadzono w więzieniu w zamku Gripsholm. Katarzynie zaproponowano opuszczenie męża i powrót do Polski albo pobyt w szwedzkich dobrach. Wtedy podobno spojrzała na swój pierścień, na którym miała wyryty napis „Których Bóg połączył, niechaj człowiek nie rozdziela” i postanowiła zostać przy mężu. Więzieni byli cztery lata. Tam przyszedł na świat Zygmunt. W końcu od władzy odsunięto poprzedniego władcę (który swoją drogą był chory umysłowo – mowa o Eryku XIV) i na króla powołano Jana. Matka Zygmunta dbała o wychowanie syna. To ona zaszczepiła mu głęboką miłość do katolicyzmu, co nie podobało się jego ojcu, więc młody królewicz musiał uczestniczyć w nabożeństwach protestanckich.

Tymczasem po śmierci Stefana Batorego w Polsce panował chaos. Wśród wielu kandydatów na tron był również Zygmunt Waza. Silnie popierała go Anna Jagiellonka, która była siostrą jego matki. Po pokonaniu wielu przeszkód w 1587 roku Zygmunt został władcą Rzeczypospolitej. Jednak kilka dni później zwolennicy Maksymiliana Habsburga (który także był kandydatem na tron), okrzyknęli królem właśnie jego.  Z tego powodu wybuchła wojna, która zakończyła się sukcesem Zygmunta Wazy.

W czasie negocjacji pomiędzy stroną szwedzką a polską postanowiono, że oba kraje połączy unia personalna, która będzie trwała do śmierci Zygmunta. Po jego śmierci władzę w Polsce miał objąć jego młodszy syn, a w Szwecji – starszy.

Relacje króla z polską szlachtą od początku nie układały się najlepiej. Zygmuntowi zależało na zbliżeniu się do Habsburgów, ponieważ jego ojciec domagał się powrotu syna do Szwecji. Dlatego król szukał kogoś, komu mógłby oddać koronę. Takiego kandydata widział właśnie w arcyksięciu Erneście Habsburgu. Jednak kiedy informacja wypłynęła, zmuszono króla, aby złożył przysięgę, że nigdy nie odda korony innemu władcy. Ale kontakty z Habsburgami król dalej zgłębiał. Zawarł dwa małżeństwa i obie kobiety były księżniczkami z rodu Habsburgów. To sprawiło, że szlachta w 1606 roku zbuntowała się i doprowadziła do rokoszu na którego czele stanął Mikołaj Zebrzydowski (dlatego bunt nazywa się rokoszem Zebrzydowskiego).  Rokosz zakończył się w 1607 roku rozbiciem oddziałów buntowników. Jednak dwa lata później i tak uchwalono amnestię dla uczestników rokoszu.

Po śmierci Jana III, Zygmunt III został także królem Szwecji. Niestety w Szwecji powstała silna opozycja przeciwko Zygmuntowi. Doszło do tego, że w 1604 roku zdetronizowano go, a koronowano Karola IX Sudermańskiego.

Zygmunt z rodzicami na zamku Gripsholm, Józef Simmler

W 1600 roku Zygmunt III Waza wcielił do Rzeczypospolitej Estonię, co stało się przyczyną wojny polsko – szwedzkiej, trwającej z przerwami aż do 1660 roku. Podczas tej wojny miała miejsce m.in. bitwa pod Kircholmem (1605), gdzie Karol Chodkiewicz pokonał wojska Karola IX.
Gdy w 1598 roku w Rosji wygasła dynastia Rurykowiczów, rozpoczął się tam długi okres bezkrólewia i walk wewnętrznych. W 1605 roku wreszcie na tronie carskim zasiadł przyjazny wobec Polski władca, Dymitr I. Jednak już rok później jego miejsce zajął Wasyl Szujski, który zawarł sojusz ze Szwecją, co Polska potraktowała jako wypowiedzenie wojny. Dlatego w 1610 roku król wysłał wojska na Smoleńsk. Po drodze doszło do kolejnej ważnej bitwy, która miała miejsce pod Kłuszynem. Wojsko hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozbiły oddziały rosyjskie. Następnie doszło do obalenia cara i zaproponowano tron synowi Zygmunta Wazy – Władysławowi. Niestety król nie chciał się zgodzić na stawiane warunki – królewicz miał przejść na prawosławie. W efekcie doszło do antypolskiego powstania, oddziały polskie zostały oblężone na Kremlu  i w 1612 roku skapitulowały. Nieco później próbowano jeszcze osadzić na tronie carskim Władysława, ale było już za późno. Rosjanie na tronie posadzili Michała Romanowa, który rozpoczął dynastię Romanowów.

Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie

15 listopada 1620 roku doszło do zamachu na króla.  Sprawcą był szlachcic Michał Piekarski. Zamachowiec jedynie zranił króla. Jeden z włoskich śpiewaków, widząc zamach zaczął krzyczeć po włosku „Traditore! Traditore!”, co znaczy „zdrajca”, ale ludzie nie znając tego języka zrozumieli, że Tatarzy zbliżają się do miasta i o mało co nie wybuchał panika.

Za czasów rządów Zygmunta III Wazy przeniesiono także stolicę z Krakowa do Warszawy. Miasto stało się centrum życia politycznego i administracyjnego. Korzystny był też dla króla fakt, że miał bliżej do Szwecji. Warto jednak wspomnieć, że kolumna Zygmunta III Wazy nie była postawiona przez niego, lecz przez jego syna, Władysława IV Wazę, który chciał uczcić pamięć ojca i wzmocnić dynastię Wazów.  Jest to obecnie najstarszy świecki pomnik w Polsce.

Król zmarł 30 kwietnia 1632 roku w wyniku udaru mózgu. Wcześniej załamał się śmiercią żony Konstancji, która zmarła 10 lipca 1631 roku.

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Zapraszam do przeczytania o niesamowitej Elżbiecie Batory, siostrzenicy naszego króla!

http://tajemnice-rodow-krolewskich.blogspot.com/2014/01/elzbieta-batory.html

Stefan Batory

Stefan Batory, Jan Matejko

Stefan Batory – król Polski i wielki książę litewski 

w latach 1576 – 1586

Ród Batory dzierżył silną władzę w Siedmiogrodzie, jednej z trzech części na jakie podzielono Węgry. Ojciec Stefana Batorego był wojewodą siedmiogrodzkim. Stefan został starannie wykształcony, przebywał na dworze u Habsburgów oraz we Włoszech, gdzie studiował w Padwie. Po powrocie na Węgry prowadził aktywne życie polityczne. Był związany z Janem Zapolyą i jego żoną Izabelą Jagiellonką. Wspierał ich w walce o tron węgierski.  Gdy w 1571 roku tron Węgier został pusty stał się jednym z kandydatów na władcę. Został nim 25 maja tego samego roku. Jego rządy opierały się na uspokojeniu sytuacji wewnętrznej kraju. Mimo wielu trudności (także ze strony Habsburgów), udało mu się zbudować silną władzę i poprawić bezpieczeństwo oraz administrację kraju.

W tym czasie w Polsce, po ucieczce króla Henryka Walezego w 1574 roku, trwało bezkrólewie. Powołano więc sejm elekcyjny. Jednym z kandydatów na nowego króla był właśnie Stefan Batory, a jego największym przeciwnikiem był cesarz Maksymilian II Habsburg, którego nawet obwołano królem Polski i wielkim księciem Litwy, ponieważ jego zwolennicy zorganizowali własna elekcję. Wobec tego buntu, reszta szlachty doszła do porozumienia i wybrała na króla Stefana Batorego, który od razu zaakceptował wszystkie wymagania i niezwłocznie udał się do Polski, podczas gdy cesarz najpierw udał się na sejm Rzeszy do Ratzybonyi niechętnie patrzył na zobowiązania wobec szlachty.  Niedługo później Maksymilian II zmarł a jego następca nie był zainteresowany sprawami polskimi, więc udało się uniknąć wojny z Habsburgami.

Koronacja Stefana Batorego odbyła się 1 maja 1576 roku na Wawelu.  Na żonę wyznaczono mu Annę Jagiellonkę, która była ostatnią przedstawicielką rodu Jagiellonów w Polsce. Małżeństwo nie było zbyt udane. Królowa miał już 53 lata (Stefan był 10 lat młodszy), nikt wcześniej nie zapewnił jej dobrego zamążpójścia, ale nie dlatego, że była brzydka jak powszechnie się uważa. Razem spędzali tylko kilka dni w roku, a samotna królowa wolała się zająć administracją swych dóbr na Mazowszu oraz działalnością fundacyjną. Anna Jagiellonka zmarła dopiero w 1596 roku, 10 lat po swoim mężu.

Stefan Batory i Anna Jagiellonka, Jan Matejko.

Szybko okazało się, że Stefan Batory nie jest kolejnym królem, który będzie szedł szlachcie na rękę. Po raz pierwszy do poważnego konfliktu doszło podczas sejmu w Toruniu, gdzie król żądał pozwolenia szlachty na wprowadzenie nowych podatków potrzebnych na wojnę z Gdańskiem, który nie chciał uznać władzy Batorego. Kiedy szlachta postanowiła się postawić, król wypowiedział słynne słowa – „Jestem królem waszym, nie wymyślonym ani malowanym”. Potrafił świetnie się rozprawić ze swoimi przeciwnikami. Mało kto umiał mu się skutecznie sprzeciwić. Przeprowadził wiele ważnych reform takich jak reforma sądownictwa czy wojska. Batory otworzył również w 1579 roku Akademię w Wilnie.

Świetnie też sobie poradził z agresją Rosji, kiedy Iwan IV zaatakował Inflanty. Król postanowił je odbić, ale też i uderzyć na ziemie moskiewskie.  Kampania była przeprowadzona tak świetnie, że w 1581 roku w Jamie Zapolskim zawarto rozejm na podstawie którego Polska odzyskała Inflanty, a Litwa ziemię płocką.

Stefan Batory zmarł w 1586 roku, prawdopodobnie na mocznicę.

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Henryk III Walezy

Henryk III Walezy, Jan Matejko

Henryk III Walezy – pierwszy elekcyjny król Polski i wielki książę litewski w latach 1573–1574

„Dziś poznajemy  na nowo Henryka Walezego. Widzimy tragizm majestatu. Widzimy charakter równie pełen sprzeczności, co późniejsze sądy o nim. Widzimy nie tylko króla, ale i człowieka. Całe życie rozpaczliwie poszukiwał siebie samego. Grał przed sobą i innymi. Lecz wtedy był chyba najprawdziwszy, gdy pragnął spokoju. Spokoju wewnętrznego, którego szukał rozpaczliwie i daremnie w przyjaźni, miłości, magii, wierze. I zarazem spokoju swego kraju (…)”*

Aleksander Edward de Valois przyjął imię „Henryk” dopiero podczas bierzmowania. Był czwartym synem króla Francji, Henryka II. Ojca stracił w wieku ośmiu lat. W czasie turnieju rycerskiego ułamek kopii przebił pancerz ochronny i przez oko utkwił w mózgu Henryka II. Zmarł kilka dni później w okropnych mękach.

Jego dzieciństwo przypadło na okres niespokojnej sytuacji Francji poza granicami państwa jak i wewnątrz. Z tego powodu dynastia często musiała zmieniać sojusze, co miało niewątpliwie wpływ na młodego królewicza. Podobno jako dziecko biegał wraz z bratem po pałacu, przebrany za kardynała, i naśmiewał się z nabożeństw katolickich. Musiał zmienić swoje zachowanie, gdy okazało się, że konieczne jest zawarcie sojusz z magnatami katolickimi… w tej sytuacji sam musiał zacząć chodzić na katolickie nabożeństwa.

Jako książę Anjou i generalny namiestnik Francji świetnie wywiązywał się ze swoich obowiązków. Niestety został niesłusznie oskarżony o aktywny udział w nocy św. Bartłomieja (23/24 sierpnia 1572 roku). W czasie nocnej rzezi w Paryżu i w następnych tygodniach zginęło ok. 30 tysięcy hugenotów (tak nazywano we Francji zwolenników Kalwina). Henryk był przeciwny takiemu obrotowi spraw i namawiał matkę oraz Henryka de Guise’a (to oni zorganizowali rzeź) do zmiany planów, ale na próżno. Z tego powodu Henryk opuścił Paryż a niedługo potem został wybrany na króla Polski.

Po bezpotomnej śmierci króla Zygmunta II Augusta, znaleźli się w Polsce ludzie, którzy byli nastawieni profrancusko i to oni postanowili, że Henryk zostanie nowym królem Polski. Wcześniej zabiegała też o to jego matka, która miała świadomość, że Henryk jako czwarty syn nie ma realnych szans na objęcie tronu Francji. I tak 11 maja 1573 roku szlachta dokonała elekcji Henryka Walezjusza ( Należy dodać, że o tron polski i litewski walczył również car Iwan IV i arcyksiążę Ernest Habsburg). Oficjalna koronacja odbyła się 21 lutego 1574 roku, ale zanim to nastąpiło Henryk musiał podpisać trzy dokumenty, narzucone przez szlachtę polską i litewską.  Pierwszym z nich były Artykuły henrykowskie. Dotyczył najważniejszych zasad ustrojowych oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Dotyczyły również uchwały określanej jako konfederacja warszawska, która zapewniała w Rzeczypospolitej pokój religijny. Przestrzegać ich musiał każdy król Polski, który został wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Drugim dokumentem była pacta conventa. Były one osobistymi zobowiązaniami króla wobec kraju i szlachty. Ten dokument obowiązaywał również brata Henryka – Karola IX, króla Francji. Polska miała być odtąd związana wieczystym sojuszem z Francją. Trzecim dokumentem były postulata polonica, które ostatecznie zostały zlekceważone przez stronę frnacuską, ponieważ pełnomocnik Henryka – J. de Monluc – podpisał ten dokument bez zgody władcy. Karol IX uznał je za ingerencje w sprawy francuskie i nie ma co się dziwić. Dokument zobowiązywał Henryka do zakończenia prześladowań hugenotów – we Francji miało nastąpić przywrócenie wolności wyznania.

Henryk nie bardzo potrafił porozumieć się z polską szlachtą. Dzieliła ich przede wszystkim przepaść kulturowa. Król znał tylko język francuski i włoski, więc nie mógł bezpośrednio dyskutować podczas obrad. Spowodowało to, że zaczął współpracować z francuskimi dworzanami i doradcami, co oczywiście budziło oburzenie Polaków. Niezadowolenie powodowały też odmienne obyczaje francuzów (gra w piłkę, inne stroje i zachowanie, nowy taniec – wolta - i wiele więcej). Aby poprawić swoją reputację, Henryk zaczął pić piwo, którego podobno nie znosił, przestał przeklinać a nawet manifestował swoją pobożność, ale wszystkie te zabiegi nie za bardzo pomogły. W dodatku król unikał zobowiązań wobec szlachty, a jednym z nich był jego ślub z Anną Jagiellonką, siostrą Zygmunta Augusta. Henryk zaczął starać się o rękę córki Jana III Wazy. Poza nadzieją na małżeństwo, podjął też próby odebrania Annie dóbr, które otrzymała na mocy testamentu.

W tym czasie sytuacja we Francji nie miała się zbyt dobrze. W czerwcu 1574 roku, poinformowano Henryka o śmierci jego brata, Karola IX. W kraju doszło do zamieszek. Władzę próbowali przejąć zarówno hugenoci, jak i katoliccy księża. Henryk chciał niezwłocznie udać się do ojczyzny, jednak aby zrobić to legalnie musiał zwołać sejm i poczekać na jego zgodę. On i jego doradcy uznali, że nie ma na to czasu, ponieważ w każdym momencie na francuskim tronie mógł zasiąść ktoś inny. Z tego powodu król postanowił uciec z Wawelu w nocy z 18 na 19 czerwca. Wraz z czterema towarzyszami wyszedł przez piekarnię i udali się w stronę Kazimierza. Nie obyło się bez przeszkód – król zgubił się w polskich puszczach, a drogę pomógł mu znaleźć przypadkowy, biedny drwal. Gdy przejechał na drugą stronę Wisły, spalił most, aby opóźnić pogoń. Kiedy w Krakowie okazało się, że król uciekł, wysłano za nim nawet wojsko i Tatarów. W mieście wybuchły zamieszki. Krakowianie napadali na obcokrajowców. Najbardziej ucierpieli francuzi, na szczęście nikt nie zginął dzięki interwencji Anny Jagiellonki. Ostatecznie dogoniono Henryka, gdy ten był już na Śląsku, ale nie udało się go namówić do powrotu. Zresztą nie zamierzał wracać do Polski w ogóle. Niemalże natychmiast wydał polecenie, aby jego meble zostały przewiezione z Wawelu do Francji. Henryk nigdy nie zrzekł się tytułu króla polskiego i nadal go używał, mimo że w 1575 roku szlachta polska zadecydowała ogłosić nową elekcję, a Henryk ją wspierał.

Ucieczka Henryka Walezego z Polski, Artur Grottger

Rządy Henryka Walezego są oceniane bardzo różnie. Polacy raczej nie widzieli w nim dobrego króla. Zarzucali mu, że zadaje się tylko z Francuzami, a Polaków nie znosi. W dodatku twierdzili, że trwoni majątek Rzeczypospolitej, próbując wywieźć wiele cennych rzeczy do Francji a także, że powiększa tylko długi poprzedniego króla. Uważali też za złą wróżbę sytuację, która wydarzyła się w czasie koronacji Henryka. Władca potknął się na pierwszym stopniu schodków prowadzących do tronu i cofnął się.
Ale już na przykład według relacji jednego z posłów weneckich Henryk był bardzo oddany sprawom polskim. Opisywał go jako hojnego, łagodnego, uprzejmego i nader cierpliwego władcę, co przejawiało się, gdy słuchał długich i często nudnych mów swoich poddanych.

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

* S. Grzybowski, Henryk Walezy. Wrocław 1980

Poczytajcie również o królowej Bonie :)

http://tajemnice-rodow-krolewskich.blogspot.com/2014/01/krolowa-bona.html

Zygmunt II August

Zygmunt II August, Jan Matejko

Zygmunt II August – król Polski w latach 1548 – 1572

„Pan był mądry, rozsądny i wielkim dary od Boga obdarzony. (…) Był to pan trzeźwy, cichy, była w nim ludzkość wielka; wymowy był takiej, że trudna kto miał z nim w polszczyźnie zrównać; do tego języków kilka umiał, i tak nimi mówił, żeby każdy rzekł, iż się w nich urodził. „ 

Zygmunt Stary miał sześcioro dzieci, ale tylko jednego syna. Był nim właśnie Zygmunt August. Jako dziecko dużo przebywał z matką i damami dworu, co z biegiem lat coraz bardziej mu przeszkadzało. Dobre wykształcenie spowodowało, że królewicz bardzo interesował się nauką. Niestety młodego Zygmunta nie przygotowywano do roli wojownika. 

Z racji, że Zygmunt August był jedynym synem pary królewskiej, starali się oni o jak najszybsze uznanie go przez szlachtę za następcę tronu. Dlatego jeszcze za życia Zygmunta Starego, w 1529 roku, wybrano Zygmunta Augusta na króla. Była to tak zwana elekcja vivente rege. Miał on wtedy zaledwie 10 lat. W wieku 23 lat wyjechał na Litwę i w ten sposób uwolnił się wreszcie od ciążącej opieki rodziców. Władzę w państwie uzyskał po śmierci ojca w 1548 roku. 

Jednym z jego największych osiągnięć było doprowadzenie do unii realnej między Litwą a Koroną w 1569 roku i powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (tzw. unia lubelska). Odtąd obowiązywał wspólny wybór króla i wspólne sejmy, a także wspólna moneta, ale bita osobno w każdym z państw.  Litwa zachowała za to odrębny system prawa sądowego i odrębne przywileje. W tym samym roku, kilka miesięcy wcześniej, doprowadził również do unii Korony i Prus Królewskich. 

Unia lubelska, Jan Matejko

Czas rządów Zygmunta Augusta przypadł na wzmożoną aktywność ruchu reformacyjnego. Król był tolerancyjnym władcą, ale nie chciał dopuścić do wojny domowej na tle religijnym. Z tego powodu próbował wprowadzić w życie rozmaite reformy kościelne. Proponował papieżowi m.in. wprowadzenie w Polsce języka narodowego w liturgii, zezwolenie na przyjmowanie eucharystii pod dwiema postaciami oraz zezwolenie na małżeństwa księży. Papież, jak łatwo się domyślić, nie zgodził się na żaden z postulatów. 

Jedynym większym konfliktem militarnym za czasów Zygmunta Augusta, w którym brała udział Polska, była wojna o Inflanty z Moskwą, w wyniku której doszło do ich podziału. Polska zatrzymała część Inflant z Rygą i Parnawą.

Jeśli chodzi o życie miłosne Zygmunta Augusta uchodzi ono za dosyć kontrowersyjne. Jego pierwszą żoną została w 1543 roku Elżbieta, córka Ferdynanda Habsburga. Niestety małżeństwo nie było udane, ponieważ okazało się, że Elżbieta jest chora na epilepsję, co budziło wstręt u Zygmunta Augusta. Z tego powodu trzy miesiące po ślubie, wyjechał on na Litwę i poznał tam Barbarę Radziwiłłównę w której zakochał się po uszy. Po śmierci jego żony w 1545 roku uparł się, że poślubi Barbarę, pomimo sprzeciwów rodziny i szlachty. Stało się tak w 1547 roku. Okoliczności ślubu nie są znane, ale według legendy król został zmuszony do ożenku przez braci Barbary, gdy został przyłapany z nią w jej komnacie. Pomimo ostrych sprzeciwów, Zygmunt August doprowadził w 1550 roku do koronacji jego żony. Niestety Barbara zmarła już w 1551 roku z powodu złego stanu zdrowia. Przypuszcza się, że mogła chorować na jakąś chorobę weneryczną albo zakażenie lub raka narządów rodnych. Warto wspomnieć, że historia Barbary i Zygmunta stała się inspiracją do nakręcenia w 1936 roku filmu pt. „Barbara Radziwiłłówna”, który był pierwszym wielkim, polskim, filmowym romansem historycznym. Niestety scenariusz filmu różni się znacznie od realnych zdarzeń. 
Po śmierci Barbary król został zmuszony do ślubu w celach politycznych. Wybór padł na Katarzynę z Habsburgów. Również to małżeństwo nie było zbyt udane. Małżonkowie różnili się charakterem. W dodatku przepaść pomiędzy nimi pogłębiła utrata dziecka. Podejrzewano też, że Katarzyna również choruje na epilepsję (była ona siostrą pierwszej żony króla). W 1566 Katarzyna wyjechała z Krakowa na rozkaz męża i zmarła w 1572 roku. W wyniku tylu porażek małżeńskich król nie doczekał się syna. Zygmunt August zmarł 7 lipca 1572 roku. 

Źródło: Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Zygmunt I Stary

Zygmunt I Stary, Jan Matejko

Zygmunt I Stary – król Polski w latach 1506 – 1548

„Włosy miał ciemne, duże brwi, groźne wejrzenia, policzki zabarwione naturalnym rumieńcem; cała postawa wzbudzała szacunek, a roztropna natura nie pominęła niczego, co się łączyło z pełnią ludzkiej urody.”*

Zygmunt był ósmym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Szanse na przejęcie przez niego kiedykolwiek rządów były nikłe. Z tego  względu nie bardzo było wiadomo, co z nim zrobić. Pojawiały się plany, że może jego starszy brat Aleksander wydzieli mu dzielnicę na Litwie (pomysł spotkał się z odmową Aleksandra). Miał nikłe szanse objąć tron w Austrii. Planowano, że być może Zygmunt obejmie tron Mołdawii, jeśli uda się ją zdobyć. W końcu pojawiły się nawet pomysły, wydzielenia mu części ziem na Mazowszu, zgłoszenie jego kandydatury do tronu szwedzkiego lub wstąpienia królewicza na służbę Republiki Weneckiej. Wreszcie zaopiekował się nim jeden ze starszych braci  - Władysław, król Czech i Węgier. Przez 3 lata przebywał na Węgrzech, gdzie zdobywał potrzebne doświadczenie. Dzięki staraniom brata, Zygmunt dostał w późniejszych latach kilka księstw. Na przestrzeni lat wspinał się w swojej karierze coraz wyżej. Z woli Władysława stał się namiestnikiem Dolnych i Górnych Łużyc. Po śmierci Aleksandra, wreszcie udało mu się zająć tron polski i litewski.

W czasie jego panowania, niemałe problemy tworzyli sąsiedzi Królestwa. Długoletnie wojny z Moskwą oraz tzw. przymierze habsbursko - moskiewskie (przymierze cesarza Maksymiliana Habsburga i księcia moskiewskiego Wasyla III przeciwko Polsce)  sprawiły, że w 1515 roku zwołano kongres wiedeński, którego celem było unormowanie stosunków politycznych. Mimo wszystko w późniejszych latach dochodziło do pewnych starć. W 1526 roku Habsburgowie przejęli tron w Czechach po Ludwiku Jagiellonie, królu Czech i Węgier. Na Węgrzech wybuchła wojna domowa pomiędzy Janem Zapolyą i Ferdynandem Habsburgiem. Polska nie zaangażowała się w ten konflikt. W 1539 Zygmunt zaślubił swoją córkę Izabelę z Zapolyą pod warunkiem, że ten zawrze porozumienie z Habsburgiem. Według porozumienia królem Węgier miał zostać Zapolya, ale po jego śmierci korona miała przypaść Habsburgom. Jednak, gdy w 1540 roku Jan zmarł, możni węgierscy wybrali na króla jego syna, czyli wnuka Zygmunta Starego. Tym samym Izabela została regentką. Zygmunt odmówił pomocy swej córce, bo twierdził, że powinna uszanować układ z Habsburgami. Pomocy udzielił jej sułtan Sulejman, który w ten sposób przejął władzę nad częścią Węgier.

Król był także zmuszony prowadzić kolejną wojnę z Zakonem Krzyżackim, która wybuchła w 1519 roku. Spór zakończył się już w 1521 roku. Układ polsko – krzyżacki podpisano w 1525 roku. Wielki Mistrz Zakonu – Albrecht (siostrzeniec Zygmunta) – otrzymał tytuł księcia w Prusach, a Prusy zakonne stały się lennem Polski. Hołd lenny został złożony 10 kwietnia 1525 roku na rynku w Krakowie. Co prawda w wyniku tego układu na północnych rubieżach państwa polskiego powstało państwo pruskie, które da w przyszłości w kość Polsce, ale mimo wszystko był to pewnie największym sukcesem Zygmunta Starego.

Hołd Pruski, Jan Matejko

Król Zygmunt miał dwie żony, ale jego pierwszą miłością była mieszczka Katarzyna z którą miał trójkę dzieci. Odprawił ją dopiero po wielu latach, gdy ugiął się pod presją senatorów. W 1512 roku żoną króla została Barbara Zapolya. Podobno małżeństwo było bardzo szczęśliwe, ale Barbara zmarła nagle w 1515 roku. W1518 roku jego żoną została Bona Sforza d’Aragona, księżniczka włoska. Początkowo układało im się dobrze, ale później poróżniły ich cele polityczne. Królowej zarzucano, że niewygodnych przeciwników traktowała trucizną… sama od niej zginęła.

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

* J.L. Decjusz, Księga o czasach króla Zygmunta. Przekład według wydania W. Czermaka 1901 zespół pod kierunkiem k. Kumanieckiego. Warszawa 1960

Aleksander Jagiellończyk

Aleksander Jagiellończyk – król Polski w latach 1501 – 1506

Aleksander Jagiellończyk, Jan Matejko

Był czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Po śmierci ojca, w 1492 roku, odziedziczył Litwę. Jego rządy określane są jako bardzo dobre. Za czasów Aleksandra bardzo rozwinęło się Wilno. Jednak porażką były jego walki z Tatarami i Moskwą, której główną przyczyną był brak wsparcia od strony możnych litewskich. Po śmierci Jana Olbrachta on i jego dwaj bracia: Władysław i Zygmunt starali się o zajęcie tronu polskiego. Jednak najbardziej korzystnym kandydatem dla panów polskich był właśnie Aleksander, ponieważ ze względu na jego problemy z wschodnimi sąsiadami, liczyli na przejęcie przez nich władzy. Przejecie przez niego tronu wiązało się z dużymi ustępstwami wobec możnowładców. Żądali oni ściślejszego zjednoczenia Litwy z Koroną, a także przekazania senatowi ostatecznych decyzji w sprawach państwowych, więc w efekcie to izba wyższa sprawowała faktyczne rządy.
Koronacja Aleksandra odbyła się 1501 rok w grudniu, ale nie było przy nim jego żony Heleny, ponieważ biskup nie zgodził się jej na koronację – była wyznania prawosławnego. Co ciekawe, w 1500 roku, kiedy Moskwa zaatakował Litwę, jako jednej z powodów podała właśnie rzekome prześladowania Heleny, z powodu jej prawosławnego wyznania (Helena była córką wielkiego księcia Iwana. Swoją drogą ich małżeństwo było wynikiem traktatu zawartego w 1494 roku).

Kiedy król opuścił Polskę w 1502 roku, aby strzec granic Litwy, władzę przejęli senatorowie. Okazało się, że w żaden sposób nie są oni przygotowani do sprawowania rządów. Nie potrafili zachować kontroli nad sytuacją w kraju i poza granicami. Nie umieli też zarządzać prawidłowo skarbcem. Sytuacja stała się na tyle trudna, że sami wezwali króla w 1503 roku aby przyjechał uporządkować sprawy w Polsce. Niestety rządy oligarchii senatorskiej wpłynęły na wzrost pozycji szlachty, która żądała coraz więcej i więcej… aż w końcu w 1505 roku król uchwalił konstytucję Nihil Novi („nic nowego”). Nazwa wzięła się od zawartego w dokumencie postanowienia, że król nie może uchwalić nic nowego bez zgody senatu i izby poselskiej. Wydanie tego dokumentu przez wielu jest uważane za początek demokracji szlacheckiej w Polsce.

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Jan I Olbracht

Jan Olbracht, Jan Matejko

Jan I Olbracht – król Polski w latach 1492 – 1501

Jan był trzecim synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. "Olbracht" to jego drugie imię, które zapewne nadała mu matka po swym ojcu Albrechcie II Habsburgu. Od najmłodszych lat był dobrze przygotowywany do objęcia rządów. Jeden z jego starszych braci – Władysław – został królem Czech, a drugi – Kazimierz zmarł w 1484 roku. Z tego względu Jan był oczywistym następcą tronu polskiego.

W 1490 roku zmarł król Węgier, Maciej Korwin. Pojawiło się wielu kandydatów chętnych na jego miejsce. Jan Olbracht również nie oparł się tej pokusie… tak samo jak jego brat Władysław, król Czech. Szlachta węgierska na króla wybrała Jana. W tej sytuacji wyruszył on na Węgry, ale już w trakcie podróży dostał informacje, że opozycja próbuje unieważnić wybór Jana, z powodu zbyt małej liczby elektorów. I faktycznie kilka tygodni później na króla wybrano Władysława. Jak łatwo się domyślić Jan nie chciał oddać bratu władzy, więc wybuchła dwuletnia wojna domowa. Niestety nie udało mu się zasiąść na tronie węgierskim mimo wielu prób.

Jednak szczęście się do niego uśmiechnęło, gdy został wybrany na króla Polski w 1492, kilka miesięcy po śmierci ojca. Już w 1493 roku potwierdził dotychczasowe przywileje szlacheckie, a w 1496 w Piotrkowie roku wydał nowe przywileje, co po raz kolejny umocniło pozycję szlachty i przyczyniło się do rozwoju demokracji szlacheckiej.

„Za panowaniem Jana Olbrachta wiąże się symboliczna data, uznawana za początek dwuizbowego parlamentu polskiego. Za pierwszy, w pełni uformowany dwuizbowy sejm uznawany jest w historiografii sejm zwołany przez króla do Piotrkowa. Sejm obradował od stycznia do marca 1493 roku. (…)”

Mimo wielu zasług dla państwa, królowi zdarzały się również porażki. Jedną z poważniejszych, w wyniku której pozycja Polski osłabła na arenie międzynarodowej, a także w wyniku której Tatarzy najechali ziemie polskie była bitwa pod Koźminem. Wojsko wraz z królem chorym na febrę wracało tamtędy z nieudanej próby zdobycia Suczawy, stolicy Mołdawii. Tatarzy, Wołosi i Turcy zaatakowali Polaków w wąskim wąwozie i zginęło 5 tys. rycerstwa z pospolitego ruszenia oraz ciurów obozowych.
Z tego powodu Jan Olbracht znany jest z powiedzenia „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”. Były nawet podejrzenia, że król celowo wprowadził swoje wojsko w zasadzkę, aby umożliwić sobie zaprowadzenie rządów absolutystycznych. Podobno szlachta protestowała w sprawie wyprawy na Mołdawię, ze względu na wiele rzekomych złych wróżb: biały koń króla utonął w płytkim potoku. Znalazł się  też chory umysłowo szlachcic, który krzyczał za wojskiem polskim „Na swe złe idziecie!”. W obóz polski uderzył piorun i zabił jednego szlachcica oraz 12 koni, a w czasie mszy świętej kapłan upuścił Najświętszy Sakrament na ziemię.
Wojna z Turcją okazała się niemożliwa, z powodu braku wsparcia państw zachodnich, więc w 1501 roku król został zmuszony do zawarcia rozejmu a jakiś czas później zmarł.

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Przeczytajcie też zaktualizowany, krótki tekst o Mieszku II :)

http://tajemnice-rodow-krolewskich.blogspot.com/2014/01/mieszko-ii-lambert.html

Zaktualizowany post o Kazimierzu Jagiellończyku. Przeczytajcie o "klątwie wawelskiej"! :)

http://tajemnice-rodow-krolewskich.blogspot.com/2014/01/kazimierz-iv-jagiellonczyk.html

Władysław III Warneńczyk

Władysław Warneńczyk, Jan Matejko

Władysław Warneńczyk – król Polski w latach 1434 – 1444; król Węgier  1440 - 1444

„Był król Władysław urody średniej, czarnych włosów a oczu, wdzięczny, śniadej płci i oblicza.”*

Władysław urodził się w 1424 roku, kiedy Jagiełło miał już 73 lata. Ojciec od razu starał się zapewnić mu tron nie tylko polski, ale też litewski czy czeski. Po wielu sporach udało się koronować młodego Władysława na króla Polski w 1434 roku. Miał on wtedy zaledwie 10 lat. Władzę w państwie sprawowała Rada Królewska. W 1438 roku uznano króla za pełnoletniego (miał 14 lat) i Radę rozwiązano, ale w rzeczywistości Władysław nie sprawował jeszcze samodzielnych rządów. Dużo do powiedzenia miał w tej sprawie biskup Zbigniew z Oleśnicy, który starał się o zacieśnienie więzi z Habsburgami, więc dążył do małżeństwa Władysława i Anny, córki Albrechta Habsburga - króla Węgier i Czech (które jednak nie doszło do skutku). Szczęście chciało, że w 1439 roku Albrecht zmarł bez męskiego potomka. Co prawda wdowa po nim – Elżbieta - była w ciąży, ale Węgrzy nie chcieli na tronie kobiety i dziecka, gdy zagrażało im niebezpieczeństwo ze strony tureckiej. Węgrzy mieli jeszcze w pamięci sojusz polsko – węgierski za czasów panowania Ludwika Węgierskiego, więc w 1440 roku zdecydowano, że na tronie węgierskim zasiądzie Władysław III.  Koronacja odbyła się 17 lipca. Elżbieta wywiozła insygnia koronacyjne, więc na tę okazję wyjęto koronę z grobu św. Szczepana.

„Świadectwa współczesnych przedstawiają nam Władysława jako młodzieńca pełnego cnót rycerskich, gorąco pobożnego, skromnych potrzeb, ustępliwego charakteru, jednającego sobie ludzi, mimo braku urody, miłym obejściem, ale za to, mimo dobrych chęci, bez własnego zdania, łatwo ulegającego wpływom postronnych […]”**

Jednak  pretensje do tronu zaczęła zgłaszać Elżbieta, wdowa po Albrechcie, która urodziła syna – Władysława Pogrobowca. Na jej rozkaz koronowano trzymiesięczne dziecko na króla Węgier. Wówczas rozpoczęła się wojna domowa. Elżbiecie udało się przejąć część ziem. Rozejm zawarto w 1442 roku. Wdowie pozwolono zatrzymać zajęte ziemie, a Władysław III miał sprawować nad nimi zwierzchnictwo. Kilka dni po zawarciu rozejmu, Elżbieta nagle zmarła. Są podejrzenia, że została podstępnie zgładzona. Podczas spotkania z królową Władysław podobno podarował jej szubę podbitą sobolami. Mogła ona zawierać truciznę…

Za namową papieża Eugeniusza IV, Węgry zaangażowały się w kampanię przeciw Turkom. Niestety wsparcie z krajów chrześcijańskich nadeszło w zbyt małej ilości. Jednak mimo wszystko Władysław III wyruszył z 25 tysiącami żołnierzy na Turków. Celem było wyparcie przeciwników z Europy i zdobycie Adrianopola. Co prawda nie udało się zająć Adrianopola, ale wyprawa okazała się sukcesem. Turcy byli zdecydowani zawrzeć pokój. Rozmowy toczyły się w Adrianopolu. Turcy zobowiązali się do oddania Węgrom części Serbii i Albanii oraz 24 miasta nad Dunajem, do  uwolnienia węgierskich jeńców oraz do zapłacenia odszkodowania (100 tysięcy dukatów). Pokój zawarto ostatecznie 1 sierpnia 1444 roku. 

Bitwa pod Warną, fragment obrazu Jana Matejki

Niedługo później do króla dotarły informacje o nadejściu wsparcia. Nalegano na wznowienie wojny. W dodatku sam papież zwolnił Władysława z przysięgi złożonej sułtanowi. W takiej sytuacji 4 sierpnia król postanowił zerwać pokój i wznowił działania wojenne. Do głównego starcia doszło 10 listopada 1444 roku pod Warną, gdzie młody i niedoświadczony król został zabity. Jego odciętą głowę zatknięto na pikę. Oczywiście chrześcijanie przegrali bitwę.
Według tradycji sułtan Murad II kazał umieścić przed bitwą tekst traktatu na włóczni, aby Węgrzy zdawali sobie sprawę ze zdrady. Kroniki tureckie utrzymują, że klęska wojsk węgierskich była karą zesłaną przez Allacha za zerwanie pokoju.

Ciała króla nigdy nie odnaleziono. Z tego powodu w Europie nie chciano wierzyć, że Władysław III nie żyje. Wierzono, że odniósł ciężkie rany i dochodzi do siebie gdzieś w okolicach stoczonej bitwy. Ciągle donoszono, że ktoś gdzieś widział króla. Jak łatwo się domyślić pojawiało się wielu tzw. samozwańców – oszustów, którzy podawali się za Władysława. Jednego z nich zdemaskowała matka króla – Zofia. Samozwańca trzymano pod pręgierzem z papierową koroną na głowie, po czym skazano go na dożywocie. Ostatniego takiego „Władysława” widziano podobno aż w 1567 roku.

„Władca, nad którego żaden wiek nie widział ani podobno nie ujrzy nigdy większego obrońcy wiary chrześcijańskiej, gorliwszego wyznawcy Kościoła i świętszego monarchy.”***

Podobno króla pochowała miejscowa ludność w bliżej nieokreślonym miejscu.
W 1909 roku miejscowi otworzyli grób z pola bitwy pod Warną. Znaleźli tam szkielet bez głowy. Zmarłego uznano za świętego i rozkradziono jego szczątki. Z tego powodu badania archeologiczne nie przyniosły żadnego skutku.

Jak łatwo się domyślić przydomek króla wziął się właśnie od miejsca, gdzie stoczył ostatnią bitwę.

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

* M. Bielski, Kronika […] niegdyś w Krakowie drukowana teraz znowu z doprowadzeniem aż do Augusta III przedrukowana. Warszawa 1764

** Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej. T. 2 (od roku 1333 – 1506). Kraków 1926

*** Jana Długosza Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście. Przekład K. Mecherzyńskiego. T. 4: Księgi XI, XII. Kraków 1869

Władysław II Jagiełło

Władysław Jagiełło, Jan Matejko

Władysław Jagiełło – król Polski w latach 1386 – 1434

„Wzrostu był mizernego, twarzy ściągłej, chudej, 

u brody nieco zwężonej. Głowę miał małą, prawie całkiem łysą, oczy czarne i małe, niestatecznego wejrzenia i ciągle biegające. Uszy duże, głos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą.”*

Władysław wywodził się z rodu Giedyminowiczów, władającego na Litwie. Ród ten był bardzo liczny. Sam Jagiełło miał dwadzieścioro rodzeństwa, 

z czego jedenaścioro (razem z Władysławem) pochodziło z małżeństwa jego ojca Olgierda 

z Julianną. Jego matka pochodziła z rodu Rurykowiczów i była przeciwna małżeństwu Jagiełły z Jadwigą a przy tym chrystianizacji Litwy w obrządku łacińskim.

Pogańskie imię Jagiełły oznacza „mężniejszy” albo „mocniejszy”.  Nie posiadał żadnego nadzwyczajnego wykształcenia. Wielkim księciem na Litwie został w 1377 roku, kiedy miał 26 lat. 

W 1381 roku został uprowadzony wraz z rodziną przez swego stryja – Kiejstuta - który był przeciwny formie sprawowanej przez niego władzy. Zmuszono go do oddania tronu, ale książę szybko odebrał jego własność. Gdy stryj Jagiełły przybył do Wilna podpisać układ regulujący wzajemne stosunki  – również został uwięziony i zmarł tego samego roku w więzieniu w Krewie.

Kolejnym przeciwnikiem do tronu był syn Kiejstuta – Witold. Przyjął on chrzest od krzyżaków 

i obiecał, że jeśli zostanie władcą Litwy, to złoży im hołd lenny. W takiej sytuacji Zakon uderzył 

na Litwę, ale wyprawa zakończyła się fiaskiem.
Spór z krzyżakami zmusił Jagiełło do zawarcia układu z Polską. Jednak to Polska rozpoczęła rozmowy w sprawie unii, ponieważ wielki książę litewski był dobrą partią dla Jadwigi, córki Ludwika Andegaweńskiego, która po jego śmierci miała przejąć tron. W dodatku Polacy również mieli problem z zakonem krzyżackim. 

Chrzest Litwy, Jan Matejko

Efektem rozmów polsko – węgiersko – litewskich był układ w Krewie zawarty 14 sierpnia 1385 roku. W zamian za rękę Jadwigi, Jagiełło miał przyjąć chrzest z całym narodem, odzyskać utracone ziemie Korony Królestwa Polskiego, uwolnić wszystkich chrześcijan z niewoli oraz NA ZAWSZE przyłączyć do Polski ziemie Litwy i Rusi. Imię „Władysław” przyjął na chrzcie w Krakowie w dniu 15 lutego, a 18 lutego poślubił Jadwigę. Imię było wybrane ze względu na tradycję polską. Zwrócono przy tym zwłaszcza uwagę na pradziada Jadwigi – Władysława Łokietka. 

Zakon krzyżacki nie uznał sojuszu Polski i Litwy, ponieważ nawet po chrzcie Jagiełły utrzymywał, 

że Litwa jest krajem pogańskim. W związku z tym na nowo wybuchła wojna. Udało się namówić Witolda do przejścia na stronę Litwy, ale i tak udało mu się wyłudzić od Władysława namiestnictwo na Litwie. W 1404 roku krzyżacy zgodzili się zawrzeć pokój, ale w 1409 wybuchła „wielka wojna”

 z Zakonem. Oczywiście najbardziej znaną bitwą tej wojny, z której strona polsko – litewska wyszła zwycięsko, była bitwa pod Grunwaldem stoczona 15 lipca 1410 roku. W wyniku wygranej Polska miała odzyskać ziemię dobrzyńską, a Litwa Żmudź (pokój w Toruniu, 1 lutego 1411 roku). 

W dodatku „Wielka wojna” zrujnowała potęgę militarną zakonu. 

Jednak jak to Krzyżacy mieli w zwyczaju, nie do końca chcieli się wywiązać z postanowień. 

W tej sytuacji dalej trwał spór, odbyło się kilka wypraw ale też i próby arbitrażu międzynarodowego. Efektu nie było żadnego. W 1435 roku zawarto traktat brzeski, na mocy którego Litwa odzyskała Żmudź, ale Polska musiała pozbyć się ziemi chełmińskiej, michałowskiej i Pomorza.

                                                 

Bitwa pod Grunwaldem, Jan Matejko

Władysław Jagiełło był najdłużej panującym władcą w Polsce – rządził 48 lat. Po śmierci Jadwigi 

w 1399 roku jego pozycja uległa wzmocnieniu, ponieważ wcześniej to Jadwiga była „królem Polski”, a Władysław tylko „współrządzącym”.  Co prawda, według prawa powinien on oddać niedziedziczną dzielnicę najbliższemu krewnemu zmarłej żony – a była nią Anna, córka hrabiego Cilly – ale problem się rozwiązał, bo Władysław poślubił ja w 1402 roku, zachowując tym samym prawo 

do korony.
Król miał w zwyczaju dużo podróżować po kraju. Z czasem powstał stały „rozkład jazdy”, dzięki czemu król mógł lepiej sprawować władzę centralną i mieć wszystko pod kontrolą, a także pozwalało mu to na zdobycie wiedzy o lokalnych problemach.

Następcy tronu doczekał się dopiero w 1424 roku. Aby syn mógł objąć po nim tron musiał jakoś udobruchać polską szlachtę, więc wydał dla nich przywileje: brzeski (1425), jedlnieński (1430) 

i krakowski (1433).  Dało to podstawę do kształtowania się w późniejszym czasie demokracji szlacheckiej.

Jeśli chodzi o życie rodzinne Jagiełły, to wciąż krążą sprzeczne informacje. Z jednych źródeł dowiadujemy się, że król miał pełno miłostek, a z innych, że był wręcz powściągliwy wobec kobiet (przecież gdy brał ślub z Jadwigą miał już 35 lat, a było to jego pierwsze małżeństwo). Być może problemem w jego relacjach z rodziną były jego częste podróże. Jego małżeństwo z Jadwigą było udane, chociażby z tego względu, że świetnie dogadywali się politycznie, ale istnieje plotka, 

że Jadwiga została zmuszona do ślubu z Jagiełłą, który budził w niej wstręt. Po śmierci Jadwigi, Władysław wziął ślub z Anną. Po jej śmierci, jego żoną została Elżbieta, córka wojewody sandomierskiego. Polacy byli tym faktem niezwykle wzburzeni. Gdy ją koronowano, Wielkopolanie powiedzieli, że nigdy nie będzie dla nich królową, nawet jeśli będzie nosiła na głowie pięć koron. Czwarta żona Jagiełły, zaślubiona w 1422 roku, miała na imię Zofia i w chwili ślubu miała lat 17,

 a król 71…O dziwo dopiero z tego związku Władysław doczekał się następcy tronu (i dwójki innych dzieci, z czego jedno zmarło niedługo po narodzinach).

Władysław miał raczej oryginalną osobowość. Podobno nie lubił jabłek, ale po kryjomu wcinał gruszki. Nie lubił wstawać wcześnie, więc drzemał sobie po posiłkach. Nie lubił się dzielić swoimi rzeczami, do tego stopnia, że władca „szat, nożów stołowych i innych naczyń nie pozawalał komu innemu sobie przynosić krom tego, który miał taką powinność zleconą” (Kronika Jana Długosza). Być może obawiał się też trucizny w jedzeniu.  Król bardzo dbał o czystość, korzystał z łaźni co trzeci dzień, co kiedyś było czymś niezwykłym. Jego największą pasją były polowania. Był człowiekiem zabobonnym, czego podobno nauczyła go matka. Zanim wyszedł z domu, obracał się 

3 razy wkoło i rzucał na ziemię słomkę złamaną na 3 części. Jednak nie chciał nikomu powiedzieć do czego taki obrządek miał służyć. Wyrywał też włosy z brody i wkładał je między palce po czym mył ręce.  W 1419 roku został porażony piorunem od czego podobno lekko ogłuchł.

Ciekawostka: W Nowym Jorku w Central Parku znajduje się pomnik Władysława Jagiełły. Ukazany jest on podczas bitwy pod Grunwaldem, gdy siedząc na koniu wznosi do góry dwa skrzyżowane miecze. Jego odsłonięcie nastąpiło 15 lipca 1945 roku.

                                                                   

Pomnik Władysława Jagiełły w Nowym Jorku

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

* Jana Długosza Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście. Przekład K. Mecherzyńskiego. T. 4: Księgi XI, XII. Kraków 1869

Jadwiga Andegaweńska

Jadwiga, Jan Matejko

Jadwiga – królowa Polski w latach 1384 – 1399

„Można sobie wyobrazić królową Jadwigę jako kobietę młodą, bardzo wysoką (172,2 cm), blondynkę, o głowie krótkiej, czole prostym wąskim, twarzy wąskiej, nosie prostym i wąskim”*

Po śmierci Ludwika Węgierskiego na tronie polskim miała zasiąść Maria, a na węgierskim Jadwiga. Jednak ku zdziwieniu Polaków,  to Marię powołano na tron na Węgrzech. Nie chciano znow

Pozostała jeszcze kwestia wyboru męża dla nowej królowej. Problemem był fakt, że w wieku czterech lat Jadwigę zaręczono z Wilhelmem Habsburgiem, który miał wtedy 8 lat. Zostali oni zaślubieni w 1378 roku, a jedną z ceremonii tego ślubu było symboliczne pokładziny, ale małżeństwo miało nabrać mocy prawnej dopiero po skonsumowaniu go, gdy oboje osiągną odpowiedni wiek. Panom polskim nie podobała się myśl, że na tronie miałby zasiąść Habsburg, więc szukali męża dla Jadwigi na własną rękę. Ich kandydatem był Władysław Jagiełło, książę litewski. Jednym z warunków było przyjęcie przez Litwę chrześcijaństwa. Jadwiga nie była pełnoletnia, więc o zgodę poproszono jej matkę. Wyraziła zgodę, jednak kilka miesięcy później wróciła do starej decyzji o ślubie z Wilhelmem pod groźbą buntów i najazdu uzurpatora do tronu. Wilhelm Habsburg przybył do Krakowa, ale zamknięto przed nim bramy. Tutaj warto wspomnieć o pewnej plotce, mówiącej o tym, że to Jadwiga zakochana w Wilhelmie, wezwała go jakoby na ratunek przed ślubem  z o wiele starszym Litwinem. Jednak kiedy Wilhelm zobaczył, że niewiele ma w Krakowie do powiedzenia, wrócił skąd przyjechał.  Aby wyregulować sytuację, w 1385 roku podpisano układ w Krewie, w którym Jagiełło zobowiązał się m.in. do poślubienia Jadwigi, do chrystianizacji Litwy oraz wypłaty odszkodowania Wilhelmowi za zerwane zaręczyny z Jadwigą.
Ślub Władysława i Jadwigi odbył się w 1386 roku i od tego czasu Litwa była częścią składową Królestwa Polskiego.

Zakonowi krzyżackiemu nie spodobała się zaistniała sytuacja. Krzyżacy twierdzili, że prawowitym mężem Jadwigi jest Wilhelm (chociaż sam papież unieważnił ich związek) i mimo chrystianizacji Litwy nie chcieli przerwać najazdów na tamte tereny. Z tego powodu wybuchła wojna trwająca od 1390 do 1392 roku. Jadwiga starała się zażegnać konflikt pokojowo, ale Krzyżacy byli tak zawzięci, że nic z tego nie wyszło. Następnym przedmiotem sporu stała się ziemia dobrzyńska, którą Ludwik Węgierski przekazał w lenno Władysławowi Opolczykowi, a ten zostawił ją w 13892 roku Krzyżakom. Warto wspomnieć, że Władysław Opolczyk w 1384 roku przywiózł na Jasną Górę z Rusi halickiej obraz Matki Bożej, a z czasem to właśnie ten obraz uznano za cudowny.

u w Polsce takiej sytuacji, że król będzie przebywał w innym państwie, a w kraju będzie panował chaos. Dlatego zdecydowano, że na tronie polskim zasiądzie ta córka Ludwika, która na stałe z mężem zamieszka w Polsce.  W 1383 roku wdowa po Ludwiku ogłosiła, że zwalnia poddanych polskich z wierności Marii i na tron polski przeznacza Jadwigę. Planowano, że przyszła królowa przyjedzie do Polski 10 maja, jednak okazało się, że Siemowit IV (Piast, jeden z kandydatów na tron po śmierci Ludwika Węgierskiego) chce porwać Jadwigę i ożenić się z nią, żeby zdobyć koronę królewską. W tej sytuacji jej przyjazd przełożono, a w tym czasie rozprawiono się ostatecznie z Siemowitem.  Jadwiga przybyła do Polski w 1384 roku i 15 października koronowano ją na KRÓLA Polski, a nie na królową, ponieważ uznano, że jest spadkobierczynią Władysława Łokietka oraz Kazimierza Wielkiego, a także dlatego, że uznano ją za „panią naturalną” Korony polskiej. Miała wtedy 11 lat.

 Jadwiga niezwykle starała się odzyskać ziemię dobrzyńska i w 1397 roku spotkała się nawet w tej sprawie z wielkim mistrzem zakonnym.  Według tradycji królowa miała przepowiedzieć, że po jej śmierci dojdzie do wojny polsko – krzyżackiej.

Jadwiga 22 czerwca 1399 roku urodziła córeczkę Elżbietę Bonifację (Elżbieta – po babce, a Bonifacja na cześć papieża Bonifacego IX, który został ojcem chrzestnym dziewczynki). Dziecko jednak zmarło 13 lipca, a Jadwiga 17 lipca. Wraz z jej śmiercią rozwinął się jej kult jako świętej. Przy jej grobie dokonywało się wiele cudów. Jednak jej kanonizacja odbyła się dopiero w 1997 roku, której dokonał Jan Paweł II. 

Nagrobek Jadwigi Andegaweńskiej w Katedrze na Wawelu

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

*P. Sikora, Badania antropologiczne szczątków kostnych królowej Jadwigi. W: J. Wyrozumski, Królowa Jadwiga między epoką piastowską i jagiellońską. Kraków 1997

Ludwik Węgierski

Ludwik Węgierski, Jan Matejko

Ludwik Węgierski – król Polski w latach 1370 – 1382

Ludwik Węgierski wywodził się z dynastii Andegawenów, która na początku XIV wieku przejęła tron na Węgrzech. W 1342 roku przejął tron po swym ojcu Karolu Robercie Andegaweńskim.  Jego matką była Elżbieta, siostra Władysława Łokietka.

Już w 1327 roku przejęcie tronu polskiego przez Andegawenów planował Władysław Łokietek, kiedy jego jedyny syn – Kazimierz – był ciężko chory i nie miał jeszcze (a jak się okaże nigdy nie będzie miał) legalnego, męskiego potomka. Naszczęście Kazimierz wyzdrowiał, ale w 1338 roku i tak podpisano układ, który mówił właśnie o takiej możliwości. Wtedy była to jednak głównie zagrywka polityczna, ponieważ Kazimierz miał dopiero 28 lat i mógł spodziewać się męskiego potomka. Gdy w 1370 roku Ludwik dowiedział się o chorobie Kazimierza, wysłał do Polski swoich zaufanych współpracowników, a by w razie śmierci króla przejęli tam władzę, ponieważ oczywiście nie wszyscy byli zadowoleni z tego, że następcą miał być Ludwik. Gdy udał się na uroczystości pogrzebowe Kazimierza, nie zdążył, mimo że wyruszył wcześnie, ponieważ opozycja utrudniła mu podróż. Tym samym, nie wypełnił jednego z poważniejszych obowiązków monarchy – nie pochował swego poprzednika. Na Wawel dojechał dzień później a 17 listopada 1370 roku koronowano go na króla Polski.
Po miesiącu wrócił na Węgry a władzę pozostawił w rękach swej matki – Elżbiety. Zajęła się realizowaniem testamentu poprzedniego króla oraz budowaniem mocnego stronnictwa andegaweńskiego. Polskę opuściła w 1377 roku, będąc już w podeszłym wieku, kiedy okazało się, że nie jest już w stanie sprawnie zarządzać krajem. Namiestnikiem króla w Polsce został Władysław Opolski. Mimo, że był dobrym zarządcą, to nie cieszył się poparciem ludności, więc został odsunięty od stanowiska na przełomie 1378 i 1379 roku. W takiej sytuacji Ludwik ponownie postanowił wysłać do Polski matkę, ale prawdopodobnie nie odgrywała tam większej roli ze względu na wiek i rozmaite choroby. W 1381 roku przekazał władzę w Polsce Zawiszy z Kurozwęk oraz czterem innym zarządcom.

Sytuacja w kraju za rządów Ludwika Węgierskiego nie była najlepsza. W kraju panował chaos. Powszechne było łupienie biedniejszych, a brak sprawiedliwości był rażący. Wina leży po stornie króla, który po koronacji opuścił kraj, zostawiając rządy w rękach matki i zarządców, a także po stornie opozycji, która wprowadzała zamęt swoimi działaniami. Chcieli bowiem na tronie osadzić kogoś z dynastii Piastów. Nie można jednak pominąć faktu, że również w tym czasie nastąpił m.in. wzrost wymiany handlowej z Europą Południową.

Ludwikowi - podobnie jak jego poprzednikowi, Kazimierzowi Wielkiemu – rodziły się same córki. W takiej sytuacji podjął działania, aby po jego śmierci tron mogła przejąć jego córka. W tym celu w 1373 roku zwołał zjazd w Koszycach na Słowacji, ale nie udało się wtedy dojść do porozumienia, ponieważ opór stawiało duchowieństwo. Kolejny zjazd w Koszycach zorganizowano w 1374 roku (tym razem bez udziału duchowieństwa), gdzie król zawarł układ z przedstawicielami polskich możnowładców, szlachty i miast. Polacy zgodzili się, żeby tron dziedziczyła córka Ludwika w zamian za szereg przywilejów, które uszczuplały władzę króla, a stawiały na lepszej pozycji szlachtę. Podczas trzeciego zjazdu w Koszycach w 1379 roku, przedstawiciele polskiego możnowładztwa złamali postanowienia z 1374 roku i odmówili uznania Marii, córki Ludwika, za swą władczynię. Jednak Ludwik był nieugięty i przymusem zatrzymał Polaków w Koszycach, dopóki nie złożyli jego córce hołdu.  Ludwik Węgierski zmarł w 1382 roku.

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Kazimierz III Wielki

Kazimierz Wielki, Jan Matejko

Kazimierz III Wielki – król Polski w latach 1333 – 1370

Początkowo nie zapowiadało się, że jedyny syn Władysława Łokietka będzie dobrym królem. Głośno było o jego ucieczce z pola bitwy pod Płowcami czy też o jego podbojach kobiecych serc. Na przykład w 1330 roku na dworze węgierskim króla Karola Roberta i jego żony Elżbiety (siostry Władysława Łokietka) uwiódł dziewczynę z miejscowego rodu szlacheckiego, której było na imię Klara. Jej ojciec wściekły z powodu całej sytuacji zaatakował parę królewską – Karola Roberta i jego żonę – i  poważnie ich zranił. Ojciec Klary zapłacił za zamach życiem. Kierując się ówczesnym , surowym prawem, cała rodzina Klary poniosła karę.

Zaraz po śmierci ojca koronował się na króla Polski, ale do tronu zgłaszał pretensję między innymi Jan Luksemburski – władca czeski – ze względu na powiązania z Wacławem II (który w latach 1300- 1305 był królem Polski). Kazimierz zapłacił mu 20 000 kóp groszy praskich  i Jan zrzekł się praw do korony polskiej. Dodatkowo król Polski oddał  panowanie czeskie księstwa śląskie i księstwo płockie.  Pokój z Janem Luksemburskim był ważny, ponieważ miał on wraz z królem Węgier - Karolem Robertem -decydować o przyszłości Pomorza Gdańskiego. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku wydali wyrok w tej sprawie. Jednak mimo starań Kazimierza, postanowiono, że Pomorze Gdańskie zostanie po stronie Krzyżaków. Za to narzucono stronie krzyżackiej wypłatę Polsce rekompensaty za poniesione straty. W tej sytuacji sprzeciw wyraziły miasta polskie i zablokowały wykonanie wyroku. Spór kontynuowano przed sądem papieskim, który w 1339 roku wydał wyrok, mówiący o tym, że Krzyżacy mają zwrócić stronie polskiej Pomorze, ziemię chełmińską, dobrzyńską i Kujawy a także zapłacić 20 000 grzywien jako odszkodowanie. Krzyżacy jednak nie mieli zamiaru uszanować wyroku.  W 1343 roku Kazimierz Wielki był zmuszony podpisać ze stroną krzyżacką traktat w Kaliszu. Zgodził się na oddanie Pomorza Krzyżakom pod warunkiem, że pozostawi sobie tytuł jego władcy, co umożliwi przyszłym pokoleniom zajęcie tych ziem.

 Podpisanie traktatu umożliwiło Kazimierzowi podjęcie skutecznych walk o Ruś Czerwoną. Staranie o nią rozpoczął w 1340 roku po śmierci Jerzego Trojdenowicza – władcy tych terenów – który był spokrewniony z Kazimierzem. Jego rywalami byli: król Węgier Karol Robert i chan tatarski. Jednak poparcie papieża i szybkie zajęcie Lwowa zapewniły zwycięstwo króla Polski.

Jeśli chodzi reformy wewnętrzne Kazimierza Wielkiego, to miały one na celu przywrócenie jedności w kraju. Z tego względu ustanowiono statut wiślicki, czyli zbiór praw. Następnie zreformowano system urzędów. W 1338 roku przeprowadził reformę monetarną, która sprawiła, że Kazimierz Wielki jako pierwszy władca polski bił monetę groszową – grosz krakowski. Za czasów Kazimierza powstał również uniwersytet krakowski, otwarty w 1364 roku.

Dobry wpływ na polską gospodarkę miał napływ ludności żydowskiej w latach 1348 – 1349, w wyniku coraz częstszych prześladowań w krajach Europy Zachodniej. W Polsce natomiast ułatwiało im się zajmowanie się handlem, poprzez rożne przywileje. Rozwijały się także gminy żydowskie. Powodem tak wielkich przywilejów nadanych Żydom miał być romans Kazimierza Wielkiego z Żydówką imieniem Esterka. Podobno z tego związku miało się narodzić dwóch synów polskiego króla (oczywiście nie mogli być oni następcami swego ojca, gdyż narodzili się z nieprawego łoża).

Polityka Kazimierza Wielkiego sprawiła, że Polska stała się krajem silnym i znaczącym na arenie międzynarodowej. Jego terytorium było prawie dwa razy większe niż za panowania Władysława Łokietka. Właśnie dlatego nazywano króla Kazimierza „Wielkim”, chociaż nadal toczy się spór czy przydomek nie odnosił się do jego wzrostu – 1,82m – który jak na tamte czasy był bardzo imponujący.

Król Kazimierz III Wielki zmarł w roku 1370 roku, jako ostatni piast zasiadający na polskim tronie, ponieważ nie miał żadnego męskiego potomka, a jedynie same córki.

Polska za panowania Kazimierza III Wielkiego

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

Władysław Łokietek

Władysław Łokietek – od 1306 roku książę w Krakowie;  w latach 1320 -1333 król Polski

„Acz był pan wzrostu małego, ale serca wielkiego”*

Władysław Łokietek, Jan Matejko

Urodził się ok. roku 1260 i był wówczas niewiele znaczącym księciem brzeskim. Jego przyrodnim batem był Leszek Czarny. Jednak był tak zawzięty w zdobywaniu nowych dzielnic, że stał się naprawdę znaczącym politykiem. W dodatku los chciał, że osoby stojące mu na drodze do władzy kolejno umierali, przy czym Łokietek nie brał w tym żadnego udziału. Po raz pierwszy roszczenia do tronu krakowskiego zgłosił w 1288 roku po śmierci Leszka Czarnego, jednak wtedy przegrał z Henrykiem IV Probusem. Gdy ten zmarł w 1290 roku, Władysław znowu mógł walczyć o tron i udało mu się nawet na krotko zająć miasto, ale niestety przepędził go Wacław II.

Po śmierci Przemysła II, Władysław walczył o Wielkopolskę z Henrykiem Głogowskim, który był związany sojuszem z poprzednim królem. Po krótkich walkach Władysław zmusił Henryka do popisania układu w Krzywinie, w wyniku którego zajął większą część Wielkopolski. Przejął w dodatku Pomorze Gdańskie, które wcześniej również należały do Przemysła II. W ten sposób Łokietek stał się poważnym kandydatem na króla Polski. Niestety rządy Władysława w Wielkopolsce nie należały do najlepszych. Rycerze księcia grabili i nękali ludność. W tej sytuacji poddani chętniej widzieli na tronie Wacława II niż Władysława. I faktycznie Przemyślidowi udało się przejąć władzę, a Łokietek udał się na wygnanie. Prawdopodobnie przebywał wtedy na Węgrzech i Rusi Halickiej. Możliwe też, że odbył pielgrzymkę do Rzymu na uroczystości „Jubileuszu narodzin Chrystusa”. Do Polski wrócił w 1304 roku. Wacław II zmarł w 1305 roku, a w 1306 roku zamordowano jego syna - Wacława III. W 1306 roku Władysław zajął Kraków a w 1314 Wielkopolskę.

W 1307 roku przeciw Władysławowi wystąpił ród Święców. Zawarli porozumienie z Brandenburczykami, którzy w 1308 roku zaatakowali Gdańsk. Przyszły król był w tym czasie zajęty walkami o Kraków, więc poprosił o pomoc Krzyżaków. Ci pokonali wrogów, ale sami zajęli całe Pomorze Gdańskie. Odtąd trwały ciągłe spory z Krzyżakami. W tym czasie Łokietek musiał zająć się jeszcze tłumieniem buntów w innych dzielnicach, wszczynanych przez możnowładców, którzy zawdzięczali swoje majątki Wacławowi II. Po rozprawieniu się z buntownikami Władysław uznał za szczególnie temu winnych Niemców i chciał ich ukarać w specjalny sposób. Aby to zrobić musiał wyselekcjonować ich ze społeczeństwa. Podobno miało się to odbyć w ten sposób, że obywatele mieli płynnie wypowiadać słowa, które trudno się wymawia Niemcom. Jeśli ktoś nie był w stanie tego zrobić, uznawało się go po prostu za Niemca. Takie osoby karano zazwyczaj wygnaniem z Krakowa.

Polska za Władysława Łokietka w latach 1275-1300

Koronacja Władysława Łokietka odbyła się 20 stycznia 1320 roku i w ten sposób zakończył się okres rozbicia dzielnicowego. Będąc już królem Polski, podjął próby odzyskania Pomorza Gdańskiego i Zachodniego. Początkowo starano się to załatwić dyplomatycznie za pomocą sądu papieskiego w Inowrocławiu. Mimo, że w wyrok nakazywał zwrócić ziemie Polsce, to Krzyżacy wcale nie zamierzali oddawać Pomorza. W tej sytuacji król zmuszony był rozpocząć wojnę. Aby uskutecznić wyprawę, załatwił sobie poparcie Litwy poprzez ślub jego syna Kazimierza z córką księcia Giedymina – Aldoną. Jednak Litwa była krajem pogańskim, więc taki układ zaszkodził Polsce. Między innymi dlatego Polska przegrała wojnę z Krzyżakami i Brandenburczykami. Dalszymi sporami miał już się zająć następca Władysława Łokietka, jego syn Kazimierz Wielki.

Ucieczka Łokietka z Krakowa w czasie
zdobywania miasta przez Henryka Probusa

Źródło:  Poczet królów i książąt polskich autorstwa Lecha Bielskiego i Mariusza Trąby

---

* M. Bielski, Kronika wszystkiego świata. Kraków 1551